CORONA (COVÄ°D 19) SEBEBÄ°YLE EĞİTÄ°ME ARA VERÄ°LEN DÖNEMDE ÖZEL OKUL ÜCRETLERÄ°NÄ°N Ä°ADESÄ° YAPILMALI MIDIR?
Tüm Dünya’ yı ve ülkemizi ciddi ÅŸekilde etkileyen COVÄ°D 19 (Corona virüsü) salgını Dünya SaÄŸlık Örgütü tarafından PANDEMÄ° (salgın hastalık) ilan edilmiÅŸtir. COVÄ°D 19’ un ve bu baÄŸlamda bulaşıcı hastalığın mücbir sebep sayılması ve borçluyu borca aykırılık sebebiyle sözleÅŸme sorumluluÄŸundan kurtarabilmesi için, borçlunun edimini ifa etmesi gerekir. 11.Mart.2020 tarihinden bu yana ülkemizde Devlet Okulu ve Özel Okulların tamamında bulaşıcı hastalık (mücbir sebep) sebebiyle örgün eÄŸitim verilememektedir. Bu da taraflar arasında imzalanmış Özel Okul SözleÅŸmesi ile üstlenilen örgün eÄŸitimin gereÄŸi gibi ifa edilememesine neden olmuÅŸtur, olmaktadır. Tam iki tarafa borç yükleyen bu sözleÅŸmelerde, sözleÅŸme ile üstlendiÄŸi kendi edimini ifa etmeyen taraf (özel okul), diÄŸerinden (öÄŸrenci velisi) ediminin (ödemenin yapılması) ifasını isteyebilecek midir?
Özel Okullar hakkında 5580 Sayılı Özel EÄŸitim Kurumlar Kanunu ve 28239 sayılı MEB Özel ÖÄŸretim Kurumları YönetmeliÄŸi uygulanmaktadır. Özel Kanunlarda hüküm bulunmayan haller ve genel hükümler kısmında ise Borçlar Kanunu ilgili hükümleri ile tüketici mevzuatına tabidirler. 5580 Sayılı Özel EÄŸitim Kurumlar Kanunu ve 28239 sayılı MEB Özel ÖÄŸretim Kurumları YönetmeliÄŸinde aÅŸağıda açıkladığım üzere “mücbir sebep halleri” konusunda bir düzenleme yapılmamıştır.
5580 sayılı Özel EÄŸitim Kurumları Kanunu Tanımlar baÅŸlıklı 2. Maddesinde Özel EÄŸitim Kurumlarının tanımı yapılmıştır. Buna göre Özel EÄŸitim Kurumu;
Okul öncesi eÄŸitim, ilköÄŸretim, ortaöÄŸretim, özel eÄŸitim okulları ile çeÅŸitli kursları, özel eÄŸitim kurslarını, uzaktan öÄŸretim yapan kuruluÅŸları, motorlu taşıt sürücü kurslarını, hizmet içi eÄŸitim merkezlerini, özel eÄŸitim ve rehabilitasyon merkezlerini, sosyal etkinlik merkezlerini, mesleki eÄŸitim merkezleri ile benzeri özel eÄŸitim kurumlarını ifade edecektir.
O halde Borçlar Kanunu’ nun mücbir sebebin ifayı etkilemesine iliÅŸkin hükümleri tüm bu kurumlar hakkında da uygulanacaktır.
28239 sayılı MEB Özel ÖÄŸretim Kurumları YönetmeliÄŸinin 55. Maddede “Ücretin Alınma Åžekli”, 56. Maddede ise “Ücretlerin Ä°adesi” düzenlenmiÅŸtir.
Ücretin Alınma Åžekli baÅŸlıklı 55. Maddesinde; özel okul öncesi eÄŸitim kurumlarında, ilköÄŸretim, özel eÄŸitim ve ortaöÄŸretim okullarının bütün sınıflarında ve özel öÄŸrenci etüt merkezlerinde yıllık olarak hesaplanacağı yazılıdır. (Aylık olarak ödeme yapılmadığı için peÅŸin ödenen bedelin ilgili kısmının iadesi sorunu ortaya çıkmaktadır.)
YönetmeliÄŸin “Ücretlerin Ä°adesi” baÅŸlıklı 56. Maddesinde ise ücretlerin iade edilebilmesi için;
- Okullarda, öÄŸrencinin baÅŸka bir okula nakli.
- SaÄŸlık Raporu alarak öÄŸrenci ve kursiyerin saÄŸlık sebebiyle kurumdan ayrılması,
- Kurumun kapanması,
- Dönemin açılamaması,
- Kurumun eÄŸitim ve öÄŸretim ortamının olumsuz yönde deÄŸiÅŸtiÄŸinin il eÄŸitim denetmenleri tarafından tespit edilmesi,
- Kursiyer veya öÄŸrenci velisinin, öÄŸrenci veya kursiyeri kurumda okutamayacak duruma düÅŸtüÄŸünün resmi kurumlarca belgelendirilmesi halleri sayılmıştır.
GörüldüÄŸü üzere Özel Okulların tabi olduÄŸu ne Kanunda ne de Yönetmelikte, mücbir sebep halleri ve neticeleri hakkında hiçbir düzenleme yoktur. Bu sebeple mücbir sebep halleri, ifanın güçleÅŸmesi ve/veya ifa imkânsızlığı hallerinde uygulanacak hükümler Borçlar Kanunu hükümleri ile taraflar arasında yapılan Özel Okul SözleÅŸmesinde varsa ilgili hükümlerdir.
ÖZEL OKUL Ä°LE VELÄ° ARASINDA Ä°MZALANAN SÖZLEÅžME HÜKÜMLERÄ°NDE MÜCBÄ°R SEBEBE Ä°LÄ°ÅžKÄ°N BÄ°R HÜKMÜN OLUP OLMADIÄžININ ÖNCELÄ°KLE NETLEÅžTÄ°RÄ°LMESÄ° GEREKÄ°R. Zira Borçlar Hukukuna egemen ilke “ahde vefa ilkesidir.” Kanuna, ahlaka ve kanunun amir hükümlerine aykırı olmadıkça taraflar kendi serbest iradeleri ile sözleÅŸme hükümlerini serbestçe belirleme hakkına sahiptir. Özel okul ile öÄŸrenci velisi arasında imzalanan sözleÅŸmede genelde;
“ …. EÄŸitim ve öÄŸretimi aksatacak nitelikte olaÄŸanüstü durum, sel, deprem, hastalık, elveriÅŸsiz hava ÅŸartları gibi sebeplerle mülki amirlerin ve il veya ilçe hıfzıssıhha kurulunun gerekli gördüÄŸü durumlarda okullarda eÄŸitim ve öÄŸretime ara verilir. Belirtilen durumlara istinaden bir seferde 15 günden fazla süre ile eÄŸitim- öÄŸretime ara verilmesi hallerinde, ücret iadesi yapılmaz, alınan ücret bir sonraki ayın ücretine sayılır,” ÅŸeklinde hükümler yer alabilmektedir.
EÄŸer taraflar arasında imzalanan sözleÅŸmede bu ÅŸekilde bir hüküm var ise öncelikle uygulanacak olan hüküm sözleÅŸmede yazılı olan hükümdür. (Burada kast edilen eÄŸitim ücretidir. Bu ücrete kullanılmayan servis, yenilmeyen yemek ücretleri ile kar edilen diÄŸer giderler dahil deÄŸildir. O giderleri öÄŸrenci velisinin iade hakkı saklıdır.) SözleÅŸmede böyle bir hüküm var ise sözleÅŸmenin tarafı olan öÄŸrenci velisi, yıllık eÄŸitim ücretini peÅŸin ödedi ise okulun bir sonraki aya mahsup etme talebini kabul etmeyecek ve iadesini talep edebilecektir. Ancak okul, CORONA dönemi sona erince MEB’ in belirttiÄŸi üzere Temmuz ayının sonuna kadar okulda eÄŸitim öÄŸretimin devam edeceÄŸini ve bu örgün eÄŸitim yapılmayan ay ücretini eÄŸitimin devam edeceÄŸini söylediÄŸi Temmuz ayına mahsup edeceÄŸini de belirtip, iadeden kaçınabilir. SÖZLEÅžMEDE bu ÅŸekilde hüküm olsa dahi öÄŸrenci velisinin “çocuÄŸunun kullanmadığı servis ücretini, yemek ücretini iade isteme hakkı vardır ve bu ücretlerin iadesi yapılmalıdır. Bunun yanı sıra Özel okulun kar ettiÄŸi fatura ve personel giderleri de hesaplanarak mahsuplaÅŸma iadesinin yapılması gerekir.” Zira COVÄ°D 19 salgını sözleÅŸme iliÅŸkilerinde bir taraf lehine fırsat olamaz, haksız zenginleÅŸmeye yol açamaz.
TARAFLAR ARASINDA Ä°MZALANAN SÖZLEÅžMEDE MÜCBÄ°R SEBEBE Ä°LÄ°ÅžKÄ°N HÜKMÜN BULUNMAMASI HALÄ°NDE;
Tam iki tarafa borç yükleyen sözleÅŸmelerde, sözleÅŸmeden ya da kanunda dolayı önceden ifa yükümlülüÄŸü yoksa kendi edimini ifa etmeyen taraf, diÄŸerinden ifasını talep edemez. Böyle bir durumda borcunu yerine getirmesi istenilen borçlu, ödemezlik def’inde bulunabilir. DiÄŸer bir ifadeyle “alacaklının kendi edimini ifa etmesini ve bu edim yerine getirilene kadar kendi edimini yerine getirmeyeceÄŸi” savunmasında bulunabilecektir. Ancak burada temel kıstas, eÄŸitim ve eÄŸitime baÄŸlı hizmetlerden hangilerinin halen verildiÄŸinin belirlenmesi önemlidir. EÄŸitim ücret iadesinin belirlenmesinde, her özel okulun saÄŸladığı durum kendi içinde tartışılarak, hizmetin kesintiye uÄŸrayıp uÄŸramadığı ÅŸayet uÄŸradı ise bu durum sebebiyle uÄŸranılan maddi kaybın belirlenmesi, kaybın niteliÄŸine göre de ücretin tümden veya kısmen iadesinin istenmesi gerekmektedir. Bu dönemde her özel okulun verdiÄŸi eÄŸitim aynı olmadığından her durum kendi içerisinde deÄŸerlendirilmelidir.
EÄŸitim sistemini bir kısım özel okullar “uzaktan eÄŸitim yöntemine geçirmiÅŸtir.” Bu özel okullar eÄŸitim yükümlülüklerini sözleÅŸmeye ve mevzuata uygun bir ÅŸekilde yerine getiriyor ise hizmetten yararlanan tüketiciler ancak hizmete baÄŸlı olarak satın aldıkları diÄŸer ek hizmetlerin iadesini (servis- yemek-yurt ücreti gibi) isteyebilecektir. EÄŸitim hizmetini uzaktan eÄŸitim ÅŸeklinde sözleÅŸme ve mevzuata uygun yerine getirdiÄŸi, öÄŸrencinin de yatılı olarak bir özel okulda okuduÄŸunu varsaydığımız durumda velisi olan tüketici ancak yurt ücreti, yemek ücreti tahsil edilmiÅŸse servis ücreti olmak üzere almadığı hizmetlere ait ücretlerin iadesini talep edecektir. Burada özel okul tarafından verilen uzaktan eÄŸitimin tarafların arasında imzalanan sözleÅŸme ve mevzuat hükümlerine uygun olarak verilip verilmediÄŸinin taraflar arasında takdirinde ihtilaf çıktığında bu ihtilafın mahkeme eliyle çözülmesi gerekecektir.
Uzaktan eÄŸitim yoluyla eÄŸitimin sürdürülmediÄŸi özel okullarda ise “eÄŸitimin kesintiye baÅŸladığı tarih esas alınarak bu süre içerisindeki eÄŸitim ücretinin ödenmemesi, ödendi ise özel okul tarafından iadesi gerekir.” Yine bu halde de kesintiye uÄŸrayan döneme ait eÄŸitim ücreti ile birlikte hizmet verilmeyen servis, yemek, yurt ücreti gibi diÄŸer yan ödemelerin de iadesi gerekir.
Uzaktan eÄŸitim yoluyla eÄŸitimin sürdürülmesi mümkün olmayan kreÅŸ, gündüz bakım ve oyunevi ile anaokulu seviyesinde verilen eÄŸitimlere baÄŸlı ücretlerin de eÄŸitimin kesintiye baÅŸladığı tarih esas alınarak bu süre içerisindeki eÄŸitim ücretinin ödenmemesi, ödendi ise özel okul tarafından iadesi gerekir.” Zira bu yaÅŸ grubunda yer alan çocuklara verilen eÄŸitimlerin uzaktan eÄŸitim ÅŸeklinde sürdürülmesi imkânı mümkün deÄŸildir. Yine bu yaÅŸ grubuna dâhil eÄŸitim ücretleri yanında ayrıca ek olarak servis, yemek gibi ücretleri aylık ödeniyorsa ödenmemesi eÄŸer ödenmiÅŸse okul tarafından iadesi gerekir.
GörüldüÄŸü üzere eÄŸitim ücretinin iade edilip edilmeyeceÄŸi belirlenirken öncelikle tespiti gereken husus özel okul tarafından verilen uzaktan eÄŸitimin tarafların arasında imzalanan sözleÅŸme ve mevzuat hükümlerine uygun olarak verilip verilmediÄŸidir. Bunun dışında özel okulun haksız kazanç saÄŸladığı servis ücreti, yemek ücreti, ödenmiÅŸ ise yurt ücreti gibi yan ücretlerin iadesi noktasında ihtilaf yoktur. Bunun yanında özel okullar örgün eÄŸitim verilmeyen dönem içinde “personellerini ücretsiz izne çıkarmakla bu ücretlerden kar etmiÅŸtir. Yakıt, elektrik, su, telefon, internet faturalarından ve diÄŸer hizmetlerden kar saÄŸlayacaktır. Ancak eÄŸitim ücretini belirlerken bu eÄŸitim ücretine tüm bu giderler hesaplanarak tüketici olan öÄŸrenci velisinden ödeme alınmıştır. O halde özel okul tüm bu giderlerden kazanç saÄŸlamıştır. Bu durumda tüketici olan öÄŸrenci velisi, özel okuldan “tasarruf edilen bu masrafların da indirilmesini ve mahsuplaÅŸma ile kendisine iadesini talep edebilecektir.” Bu talebin dayanağı TBK md 77-82 sebepsiz zenginleÅŸme hükümleridir.
GÜNDEME BAKACAK OLURSAK;
Özel okulların para iadesi yapıp yapmayacaklarına iliÅŸkin sorulara Milli EÄŸitim Bakanı tarafından net bir açıklama yapılmamış, “özel okulların corona virüs önlemleri kapsamında yapılamayan tüm derslerin yaz tatili bile olsa telafi edileceÄŸi ve bu telafinin çocukların yaz tatilinden istifadesini engellemeyeceÄŸi” belirtilmiÅŸtir.
Özel Okullar DerneÄŸi tarafından yapılan açıklamalarda da “Haziran, Temmuz ayı sonuna kadar yüz yüze eÄŸitimin yapılabileceÄŸi, ÅŸu an uzaktan da olsa eÄŸitimin devam ettiÄŸi, virüs tehlikesi bittikten sonra alternatif eÄŸitim programlarının hazırlanacağı, hem hafta içi hem de hafta sonunu içerir eÄŸitim programlarının yapıldığı, telafi eÄŸitimlerinin Temmuz sonuna kadar sürdürülebileceÄŸi, yemek ve servis ücretleri konusunda ise özel okulların kendi formüllerini uygulayacakları” belirtilmiÅŸtir.
Bu açıklamaların gösterdiÄŸi “eÄŸitim ücret iadelerinin Özel Okulların gündeminde olmadığıdır.” Ancak iade edilmesi gerektiÄŸi açık olan eÄŸitim kesintisinin yapıldığı döneme ait yemek, servis, yurt gibi yan ücretlerin tüketici veliye gecikmeksizin iadesi gerekir. Bunun dışında her ne kadar MEB ve Özel Okullar DerneÄŸi eÄŸitim ücretlerinin iadesinin gerekeceÄŸi ÅŸeklinde bir açıklama yapılmamış olsa da; özel okul tarafından verilen uzaktan eÄŸitim taraflar arasında imzalanan sözleÅŸme ve mevzuat hükümlerine uygun deÄŸilse yahut uzaktan eÄŸitim hiç verilmiyorsa ya da kreÅŸ, gündüz bakım ve oyun evi ile anaokulu gibi uzaktan eÄŸitim yoluyla eÄŸitimin sürdürülmesi mümkün olmayan okullar söz konusu ise eÄŸitimin kesintiye uÄŸradığı tarihten kesintinin sürdüÄŸü tarihe kadar olan ücretin diÄŸer yan ücretler ile birlikte (servis, yemek, yurt ücreti gibi) iadesinin yapılması gerekir. Aksi durumda corona virüs salgını bir taraf için haksız zenginleÅŸme aracı yahut fırsatı haline dönüÅŸmüÅŸ olacaktır ki bu durum kanuna aykırı olacaktır.
Av. Nevin YILDIRIM KARA
Ä°stanbul Barosu